Скриена опасност кај Ф-35: Дали Америка има копче за далечинско исклучување на авионите на сојузниците?

Германската влада е загрижена. Воените експерти и пратениците во Бундестагот исто така. Тие стравуваат дека борбените авиони Ф-35 од петта генерација би можеле да станат неупотребливи. Берлин планира да ги набави. Ова може да се случи доколку дојде до политички раскол со Вашингтон.

Слично размислуваат и официјалните лица од Канада. Таму сè поотворено се зборува за можноста САД да го искористат таканаречениот „kill switch“. Тоа е систем за далечинска деактивација на Ф-35.

ГЕРМАНИЈА: СТРАВ ОД ЗАВИСНОСТ И „KILL SWITCH“

Германците планираат да купат 35 авиони Ф-35. Сумата е 8,3 милијарди евра. Ова е замена за застарените летала Торнадо. Со ова се исполнуваат обврските во рамките на НАТО програмата за нуклеарно оружје.

Сепак, се појавија сомнежи. Дали САД, во случај на влошување на политичките односи, би можеле далечински да ги „изгаснат“ германските Ф-35? Тоа би го направиле преку блокирање на софтверските надградби. Или би го искористиле потенцијалниот „kill switch“.

Висок функционер на германската компанија Хенсолдт, Јоахим Шранхофер, тврди дека овој „kill switch“ не е само мит. „Ако некој притисне копче, авионот не може да лета.“ Тој додава дека најлесниот начин за блокада би бил преку системот за планирање мисии. Тоа би ги приземјило пилотите.

Пратеникот од ЦДУ, Инго Гедехенс, побара дополнителни истраги. Тој нагласи дека Германија мора да има гаранција за целосна употребливост на леталицата. За нив се издвојуваат огромни средства.

КАНАДА: ПРАШАЊЕ НА ВОЕНА АВТОНОМИЈА

Слична загриженост постои и во Канада. Таа нарачала 88 авиони Ф-35. Вредноста е 14,5 милијарди долари. Односите со Вашингтон се влошија поради низа политички спорови. Тука спаѓаат царинските бариери и изјавите на претседателот Доналд Трамп за можна анексија на Канада.

Канадските официјални лица стравуваат дека САД би можеле да ја искористат софтверската контрола. Така би деактивирале цела ескадрила Ф-35, доколку дојде до заострување на односите. Иако трошоците за набавка и одржување на овие авиони се веќе исклучително високи, над 54 милијарди долари за 45 години, најголемиот проблем е стравот. Вашингтон на тој начин би можел да ја „казни“ Отава поради политички несогласувања.

ПРИМЕР ОД ИЗРАЕЛ: Ф-35I СО СОПСТВЕНА ЕЛЕКТРОНИКА

Израел е една од ретките земји која го прилагоди Ф-35 на своите потреби. Тие вградија сопствена електроника и опрема за електронско војување во моделот наречен Ф-35I.

На тој начин, израелската војска ја намалува зависноста од американската контрола. Се елиминира ризикот од далечинска деактивација на авионите. Ова покажува дека е можна поголема автономија на корисниците на Ф-35. Но, тоа бара огромни инвестиции во истражување и развој.

„KILL SWITCH“ И АМЕРИКАНСКАТА ПОЛИТИКА

Сомнежите на Германците дополнително се зголемија. Западните противници на актуелната администрација на Доналд Трамп пласираа информација. Во склоп на суспендирањето на воената помош за Украина, САД престанаа да даваат техничка поддршка за системите за електронско војување во авионите Ф-16 кои ги користат Украинците.

Исто така, американскиот весник Форин Полиси, на кој се повикува германскиот весник МоргенПост, пишува дека одлуката на администрацијата на Доналд Трамп може веднаш да влијае на софтверските надградби. Но, и на испораката на резервни делови за сојузниците. Во текстот се наведува дека „дури и најмалиот сомнеж е доволен пријателските држави да ги преиспитаат воените набавки од САД“.

ЕВРОПСКАТА ЗАВИСНОСТ ОД АМЕРИКАНСКАТА ТЕХНОЛОГИЈА

Голем број европски земји се потпираат на американските воени системи. Особено на Ф-35, кој стана своевиден стандард во НАТО. Дури 64% од увозот на вооружување за европските членки на НАТО доаѓа од САД.

Според достапните податоци, главни европски купувачи се Франција и Јужна Кореја (по 6,5%), Германија (4,7%) и Израел (3,9%).

Нашата соседна Романија во 2024 година исто така се приклучи на групата држави кои нарачуваат Ф-35. Таа потпиша договор за набавка на 32 авиони Ф-35А. Вредноста е 7 милијарди долари. Првите испораки се очекуваат по 2029 година. Ова дополнително ја зацврстува зависноста на Европа од американската воена опрема.

ДАЛИ ГЕРМАНИЈА И КАНАДА ЌЕ СЕ ОТКАЖАТ?

И покрај овие контроверзи, Германија засега не најавува прекин на купувањето. Канадските официјални лица, од друга страна, сè почесто размислуваат за можноста за откажување на договорот. Тие се загрижени поради „политичкиот притисок и потенцијалниот механизам за далечинска деактивација“.

Сепак, двете земји паралелно повторуваат дека „Ф-35 се најнапредните борбени авиони во светот. Нивната куповина е од клучна важност за националната безбедност и исполнување на обврските во рамките на НАТО“.

КОЛКАВА Е ЦЕНАТА НА ВОЕНАТА АВТОНОМИЈА?

Спорот околу „kill switch“ и загриженоста поради американската софтверска контрола отвораат клучни прашања за воената независност на европските и другите сојузници на САД.

Германија, Канада и другите држави кои купуваат Ф-35 мора да балансираат. Тие балансираат помеѓу технолошката супериорност на овие летала и фактот дека Вашингтон, според сè, го задржува решавачкиот збор за нивното вистинско користење.

Токму таа зависност, заедно со политичкиот ризик од потенцијален раскол со САД, претставува најголема дилема за земјите кои сакаат да го модернизираат своето воздухопловство. Истовремено, сакаат да обезбедат целосна контрола над клучните воени системи.