Ако пукне браната на Неретва, ќе исчезнат населби до Јадранот

Катастрофата во Долна Јабланица, иако шокантна, беше предвидлива – експерти предупредуваа на оваа опасност со години наназад. Еден од нив е академикот Муриз Спајиќ, водечки хидролог и географ, основач на Здружението на географи на БиХ и поранешен декан на Природно-математичкиот факултет во Сараево.

По трагичниот настан кој, според досегашните информации, однесе најмалку 18 животи, Спајиќ истакнува критични точки што би можеле да ја доживеат истата судбина во иднина. Најмногу е загрижен за горниот слив на Неретва, каде што има многубројни хидроелектрани.

„Сите хидротехнички работи во тој дел претставуваат сериозна закана за населените места покрај Неретва, сè до нејзиното влевање во Јадранското Море. Замислете сценарио во кое врнежите од 1.000 мм по квадратен метар се слеваат во хидроакумулацијата ‘Улог’, чија брана е изградена на нестабилен терен со многубројни раседи. Тоа би предизвикало катастрофални последици за целиот регион до Јадранот“, вели Спајиќ, предупредувајќи дека ваквите сценарија не се само теорија, туку можност за која не се знае кога може да се случи.

Тој ги посочува и проектите како „Горњи Хоризонти“, кои го пренасочуваат притокот на водите од Неретва кон Требишњица, како дополнителен ризик.

Бујичните поплави, според него, не се нова појава – во 19-ти век, слични настани ги погодиле Сараево и Железното Поле, каде патиштата и селата беа уништени од силни водени наноси. Климатските промени го влошуваат проблемот, но не се единствениот фактор.

„Луѓето често мислат дека климатските промени се причина за сите проблеми, но природни катастрофи постоеле и пред нив. Сепак, денес знаеме дека климатските промени го зголемуваат ризикот од екстремни временски појави. Ако тоа е познато, а не преземаме мерки за адаптација, тогаш јасно е дека не сме доволно подготвени,“ истакнува професорот.

Криминалистичка истрага е веќе започната за да се утврди дали каменоломите во регионот се еден од факторите за големиот број жртви.

„Бујичните процеси околу Јабланица се особено интензивни поради стрмните падини од над 60 степени. Каменоломите придонесуваат, но не се единствената причина. Проблемите настануваат и поради густото градење во подножјата на планините, што ги прави овие области уште поранливи,“ објаснува Спајиќ.

Тој, како универзитетски професор, долго време се залагал за потребата од експерти за регионално и просторно планирање, кои би можеле да работат на локално ниво и да помогнат во намалување на ризиците од природни катастрофи.

„Јас лично стравувам од недостатокот на знаење кај оние кои носат одлуки, бидејќи токму нивното разбирање на природните системи е клучно за спречување на вакви трагедии,“ завршува Спајиќ.